Οκτώβριος: Μήνας Πρόληψης και Ενημέρωσης για τον καρκίνο του μαστού

Ο Οκτώβριος έχει καθιερωθεί διεθνώς ως Μήνας Πρόληψης και Ενημέρωσης για τον καρκίνο του μαστού (Breast Cancer Awareness Month). Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι να αποτελέσει την αφορμή, προκειμένου περισσότερες γυναίκες να ευαισθητοποιηθούν στο ζήτημα αυτό, να αναζητήσουν σχετική ενημέρωση και να συνειδητοποιήσουν την αξία και την αναγκαιότητα της πρόληψης.

Στατιστικά δεδομένα

Σύμφωνα με τη Διεθνή Έκθεση Globocan 2008 της International Agency for Research on Cancer υπό τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας-WHO, ο καρκίνος του μαστού αποτελεί μακράν την πιο διαδεδομένη μορφή καρκίνου μεταξύ των γυναικών, με περίπου 1.384.000 νέα κρούσματα παγκοσμίως, διαγνωσθέντα το έτος 2008, δηλαδή 23% όλων των καρκίνων στις γυναίκες και 10,9% επί του συνόλου, με ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά στις ανεπτυγμένες περιοχές του πλανήτη, ενώ στην Ελλάδα διαγιγνώσκονται περίπου 4.500 γυναίκες με καρκίνο του μαστού κάθε χρόνο. Μία στις οχτώ γυναίκες θα νοσήσει κατά τη διάρκεια της ζωής της από την ασθένεια αυτή, ενώ μόλις το 30% από τις γυναίκες αυτές έχει ιστορικό κληρονομικότητας στην οικογένειά τους.

Η ιδιαιτερότητα της Ελλάδας

Ένα συγκλονιστικό στατιστικό δεδομένο είναι ότι, ενώ στην Ευρώπη το 60% των κρουσμάτων καρκίνου του μαστού διαγιγνώσκεται σε πρώιμο στάδιο, το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα μόλις και μετά βίας αγγίζει το 5%. Αυτό που προκύπτει ως συμπέρασμα από τα στοιχεία αυτά είναι ότι στη χώρα μας, δυστυχώς, υπάρχει τεράστια έλλειψη ενημέρωσης των γυναικών σχετικά με τα μέτρα πρόληψης κατά του καρκίνου του μαστού για την έγκαιρη διάγνωσή του.

Πρόσφατα η πρωτοβουλία της γνωστής ηθοποιού Angelina Jolie να προβεί σε μαστεκτομή λόγω της αυξημένης πιθανότητας να νοσήσει από καρκίνο του μαστού βάσει κληρονομικών κριτηρίων ευαισθητοποίησε το παγκόσμιο κοινό, ιδίως το γυναικείο, να αναζητήσει περισσότερη ενημέρωση για το ζήτημα, ιδιαίτερα δε όσον αφορά τους τρόπους πρόληψης του καρκίνου αυτού.

Πόσο σημαντική είναι η πρόληψη;

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο μαστογραφικός έλεγχος ανίχνευσης μπορεί να μειώσει τη θνησιμότητα λόγω καρκίνου του μαστού στις κρίσιμες ηλικίες 50-69 ετών κατά ποσοστό έως και 35%, κάτι που παρατηρείται σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Ολλανδία και Σουηδία, κυρίως λόγω των προγραμμάτων ενημέρωσης και προληπτικών ελέγχων μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Αρκεί κανείς να αναλογισθεί ότι, όταν ο καρκίνος του μαστού διαπιστώνεται σε αρχικό στάδιο, η πιθανότητα θεραπείας του ανέρχεται σε πάρα πολύ υψηλά ποσοστά, που υπερβαίνουν το 95%, για να συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα ένταξης των γυναικών σε προληπτικές εξετάσεις. Γενικότερα, έχει διαπιστωθεί ότι οι ασθενείς με καρκίνο του μαστού που διαγιγνώσκονται σε αρχικό στάδιο έχουν καλύτερη επιβίωση μέχρι και 50%.

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω δεδομένα, ο καρκίνος του μαστού έχει την ιδιαιτερότητα να είναι μια ασθένεια με μεγάλη συχνότητα εμφάνισης, η οποία όμως έχει χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας, όταν εφαρμόζονται προγράμματα πρόληψης και πρώιμης διάγνωσης (highly preventable disease, κατά τον Π.Ο.Υ.). Το γεγονός αυτό μεγιστοποιεί την αξία των προληπτικών εξετάσεων των ασυμπτωματικών γυναικών (Screening).

Τι είναι ο καρκίνος του μαστού

Ας δούμε λοιπόν, κατ’ αρχάς, τι είναι ο καρκίνος του μαστού, ποια είναι τα συμπτώματά του, αλλά και ποιοι είναι οι παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξή του, και στη συνέχεια θα αναφέρουμε τις προληπτικού χαρακτήρα εξετάσεις, τις οποίες πρέπει να κάθε γυναίκα να προγραμματίζει τακτικά στη ζωή της:

Με τον όρο «καρκίνος του μαστού» εννούμε την ανάπτυξη κακοήθους όγκου στην ευρύτερη περιοχή του μαστού, που προκαλείται από ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό παθολογικών κυττάρων.

Συμπτώματα

Τα συμπτώματα που παρατηρούνται μπορεί να είναι:

- Ψηλαφητό ογκίδιο, διόγκωση ή σκλήρυνση στην ευρύτερη περιοχή του μαστού και/ή της μασχάλης. 

- Ασυνήθιστη έκκριση υγρών χωρίς πίεση ή έκκριση αίματος από τη θηλή του μαστού.

- Διόγκωση λεμφαδένων της μασχάλης.

- Εισολκή δέρματος, δηλαδή έλξη του δέρματος ή της θηλής προς το εσωτερικό του μαστού.

- Αλλοιώσεις του δέρματος (όψη φλοιού πορτοκαλιού).

- Ερυθρότητα, φλόγωση, ευαισθησία ή πόνοι στο στήθος.

Αίτια και παράγοντες ανάπτυξης καρκίνου του μαστού

Ως προς τα αίτια ανάπτυξης του καρκίνου του μαστού, η επιστήμη δεν έχει αποφανθεί με βεβαιότητα. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι οι κυριότεροι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισής του είναι το φύλο, η κληρονομικότητα, η ηλικία, η παχυσαρκία, το κάπνισμα, το αλκοόλ, η έκθεση σε ακτινοβολία, τυχόν προηγηθείς καρκίνος στη μήτρα ή τις ωοθήκες, η πρώιμη εμμηναρχή ή η καθυστερημένη εμμηνόπαυση, η χρήση ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης και άλλοι.

Προληπτικές εξετάσεις

Οι προληπτικές εξετάσεις που βοηθούν στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού είναι:

1. Κλινική εξέταση: πρόκειται για την εξέταση που πραγματοποιεί ο γυναικολόγος κατά την επίσκεψη στο ιατρείο. Περιλαμβάνει επισκόπηση για τυχόν ανωμαλίες του δέρματος (εισολκή, peau d’ orange κτλ.) και της θηλής (εισολκή, έκζεμα, αυτόματη έκκριση) και ψηλάφηση των υπερκλείδιων χώρων (όπου βρίσκονται ομάδες λεμφαδένων), των μαστών και των μασχαλών. Ειδικότερα ως προς την ψηλάφηση, ο γυναικολόγος πιέζει με τα δάχτυλα κάθε μαστό, προκειμένου να διαπιστώσει την τυχόν ύπαρξη ογκιδίων ή άλλων μεταβολών. Πρέπει να γίνεται στις ηλικίες 20-39 ετών κάθε τρία χρόνια και από την ηλικία των 40 ετών να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο. Η κλινική εξέταση δεν υποκαθίσταται από καμία άλλη εξέταση και χρησιμεύει όχι μόνο για τη διαπίστωση καρκινικών βλαβών αλλά και καλοήθων παθήσεων, όπως το ινοαδένωμα, το θήλωμα, οι κύστεις κλπ.

2. Αυτοεξέταση των μαστών: πρόκειται για την συχνότερα επαναλαμβανόμενη προληπτική εξέταση, αλλά και την ευκολότερη στην πραγματοποίησή της, αφού γίνεται από την ίδια τη γυναίκα στο σπίτι. η οποία εξετάζει τους μαστούς της, σύμφωνα με τον τρόπο που της έδειξε ο γυναικολόγος κατά την επίσκεψη στο ιατρείο. Η αυτοεξέταση πρέπει να ξεκινάει στην ηλικία των 20 ετών και να συνεχίζεται εφ' όρου ζωής. Πρέπει να επαναλαμβάνεται μία φορά το μήνα, 5-10 μέρες μετά την έναρξη της περιόδου. Εφόσον η γυναίκα είναι στην εμμηνόπαυση, συνιστάται να γίνεται μια συγκεκριμένη ημέρα του μήνα (π.χ. την πρώτη του μήνα).

3. Μαστογραφία: είναι η ακτινογραφία των μαστών, που επιτρέπει την απεικόνιση της μορφολογίας τους και των πιθανών αλλοιώσεων της δομής τους. Πρόκειται για το βασικό εργαλείο για την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του μαστού, ιδιαίτερα σε γυναίκες με μαστό που δεν είναι πυκνός. Η αξία της έγκειται κυρίως στην δυνατότητα που παρέχει για υποκλινική διάγνωση του καρκίνου, κατά χρονικό διάστημα που η βλάβη είναι ασυμπτωματική. Χρησιμοποιεί πολύ χαμηλά επίπεδα ακτινοβολίας, λιγότερο από 1 rad (0,1-0,2 rad ανά εικόνα). Σε ηλικία 35 ετών πρέπει να γίνεται για πρώτη φορά ως μαστογραφία αναφοράς (βάση σύγκρισης με τις επόμενες) και, στη συνέχεια, από την ηλικία των 40 ετών να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο μαζί με την κλινική εξέταση. Έχει ως μειονέκτημα ότι παράγει σε ποσοστό 10% ως 20% ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Διακρίνεται σε προληπτική και διαγνωστική, αναλόγως αν γίνεται σε γυναίκες χωρίς συμπτώματα ή μετά την διαπίστωση ευρημάτων κατά την κλινική εξέταση.

4. Ψηφιακή μαστογραφία: αποτελεί την σύγχρονη μετεξέλιξη της κλασικής μαστογραφίας και έχει καθιερωθεί πολύ πρόσφατα. Η διαφορά της από την απλή (αναλογική) μαστογραφία έγκειται στον τρόπο καταγραφής και αποθήκευσης της εικόνας, όπου, αντί να γίνεται σε ακτινογραφικό φιλμ, γίνεται ψηφιακά σε υπολογιστή με τη βοήθεια ενός ψηφιακού αισθητήρα. Κατ’ αποτέλεσμα, απεικονίζει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια τον μαστό και επιτρέπει τον εντοπισμό πολύ μικρών ευρημάτων, ενώ προσφέρει και δυνατότητα επεξεργασίας της εικόνας στον υπολογιστή. Για τους λόγους αυτούς, η ψηφιακή μαστογραφία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε πυκνούς μαστούς, κυρίως σε νέες γυναίκες. Περαιτέρω, σε σχέση με την απλή μαστογραφία, η εξέταση έχει μικρότερη διάρκεια, λιγότερη ακτινοβολία, είναι απλούστερη, ενώ ασκείται και μικρότερη πίεση στο μαστό.

5. Υπερηχογράφημα (US) μαστών: είναι μια εξέταση γρήγορη, ανώδυνη και χωρίς καθόλου ακτινοβολία, κατά την οποία ελέγχεται ο μαστός με τη βοήθεια υπερηχητικών κυμάτων. Συμβάλλει στη διάγνωση της ασθένειας και στη διερεύνηση των ευρημάτων της ψηλάφησης και της μαστογραφίας, αλλά δεν είναι υποκατάστατο της μαστογραφίας, προς την οποία λειτουργεί συμπληρωματικά. Αποτελεί αποτελεσματική μέθοδο διάγνωσης σε γυναίκες με πυκνό μαστό.

6. Μαγνητική τομογραφία (MRI) στήθους: χρησιμοποιείται σε ορισμένες περιπτώσεις νέων γυναικών (<50 ετών), φορέων BRCA μεταλλάξεων, συμπληρωματικά προς τον συμβατικό έλεγχο. Δεν έχει καθορισθεί ακόμα το χρονικό διάστημα της επανάληψής της. Σε σχέση με τη μαστογραφία έχει μεγαλύτερη ευαισθησία ως προς τον αποκλεισμό του καρκίνου, αλλά προκαλεί περισσότερα ψευδώς θετικά αποτελέσματα (μικρότερη ειδικότητα).

7. «Τεστ Παπ» μαστού: πρόκειται για κυτταρολογική εξέταση εκκρίματος που λαμβάνεται από τους γαλακτοφόρους αδένες των μαστών. Λειτουργεί και αυτή συμπληρωματικά προς την κλασική μαστογραφία. Χαρακτηρίζεται ως «τεστ-Παπ», επειδή βασίστηκε σε έρευνες του Γεώργιου Παπανικολάου, που ανακάλυψε ότι από έκκριμα της θηλής ανιχνεύονται καρκινικά κύτταρα. Η λήψη του εκκρίματος από τη θηλή επιτυγχάνεται με τη χρήση ειδικού μηχανήματος, με συνδυασμό θερμότητας και μαλάξεων (μασάζ) του μαστού. Είναι μια διαδικασία πολύ σύντομη και ανώδυνη.

Σημειώνεται ότι ο γυναικολόγος είναι ο κατ’ εξοχήν ιατρός που παρακολουθεί συστηματικά την υγεία της γυναίκας κατά τη διάρκεια της ζωής της, εφόσον την εξετάζει συχνότερα από οποιονδήποτε άλλο γιατρό. Για το λόγο αυτό, είναι σκόπιμο και η εξέταση των μαστών να τίθεται υπό την ευθύνη του.

Συμπερασματικά: η ενημέρωση για τον καρκίνο του μαστού πρέπει να φτάσει σε κάθε γυναίκα, με σκοπό όχι να της προκαλέσει ανησυχία ή φόβο, αλλά να την κινητοποιήσει να υποβάλλεται τακτικά στις απαραίτητες προληπτικές εξετάσεις, ελαχιστοποιώντας έτσι τους κινδύνους από την ασθένεια αυτή.

Χριστίνα Π. Βάντζου